Kirkut suwalski

Ślady po kamiennej menorze zarosły milczeniem – pisał poeta (Gabriel Leon Kamiński) w wierszu „Żydowski kirkut”.

Wszechogarniający spokój, cisza i prawie czterohektarowa przestrzeń suwalskiego cmentarza żydowskiego napawa zadumą nad tym co było, jest i co będzie. W 80. rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim proponujemy garść wspomnień o suwalskim kirkucie i tych, którzy na nim spoczęli.

A CZY WIECIE, ŻE...

Pierwszy suwalski kirkut znajdował się w pobliżu Czarnej Hańczy (okolice mostu, obecnie ulica Wojska Polskiego). * Źródło: A. E. Friedlander, From Suwalki to St. Ignace : a history of the Rosenthal, Reinhertz, Blumrosen, Winkelman and related families, Brooklyn 2003.
Pej Nun (skrót od: tu pochowana) – to charakterystyczny symbol literowy umieszczany jako motyw zdobniczy w górnej części macewy (w jej trójkątnej płyciźnie).
Na suwalskim kirkucie znajdował się grób reb Ajzyka Chawera, a na jego szczycie zawsze płonął wieczny ogień.
Inskrypcje na macewach zawierają wiele różnych elementów, wśród których znajdują się: formuły pogrzebowe, cytaty z Tory, lamentacje czy zwroty dotyczące życia wiecznego / dalszych losów duszy zmarłego. Posiadają też treść informacyjną: imię/imiona zmarłego i jego ojca, czasem wzmiankę o pochodzeniu, datę śmierci, określenia dotyczące zmarłego, jego charakteru lub/i działalności. * Źródło: Cmentarz żydowski w Grybowie : miniprzewodnik, https://www.gminagrybow.pl/edc_media/Manager/Pdf/Miniprzewodnik.pdf [dostęp: 2023.04.15]

Zamknij

TAK BYŁO...

Fragmenty filmu nakręconego w 1937 roku podczas podróży do Suwałk i Filipowa rodziny Lotti i Hermana Bland. Zbiory Holocaust Museum w USA.

Zamknij

KIRKUT – PO WOJNIE...

W latach 50. XX w. na terenie cmentarza odbywał się targ koński, w latach 70. – wypasano tu krowy. (…) W 1973 r. przeniesiono płyty nagrobne użyte do budowy basenu. Przystąpiono także do poszukiwania pozostałych nagrobków, których niewielką część także przeniesiono na teren cmentarza. W akcji zbierania fragmentów macew brał udział Izaak Solnicki. Odzyskane nagrobki zostały wkomponowane w mur cmentarza. W latach 80. i 90. XX w. Żydzi ze Stanów Zjednoczonych podejmowali kolejne działania mające na celu uporządkowanie terenu cmentarza. Podniesiono nagrobki, oczyszczono kamienie, wycięto zarośla, a w 1983 r. naprawiono mur i bramę. Umieszczono także tablicę poświęconą pamięci rabinów suwalskiej gminy żydowskiej. Obecnie cmentarz jest własnością Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Polsce. Około 20 nagrobków stoi w miejscach właściwego pochówku. Natomiast blisko 150 macew zostało wkomponowane w mur cmentarza. Macewy wykonane są przede wszystkim z granitu, a także z piaskowca i wapienia. Cmentarz jest ogrodzony.

Źródło: Cmentarz żydowski w Suwałkach, https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/s/686-suwalki/114-cmentarze/34460-cmentarz-zydowski-w-suwalkach [dostęp: 2023.04.17].

Zamknij

TROCHĘ HISTORII

Cmentarz żydowski założono w 1825 roku. (…) Z dokumentacji pochodzącej z remontu parkanu w 1857 roku można wywnioskować, że dozór bóżniczy posiadał w swej infrastrukturze również dom przedpogrzebowy. * Według szacunkowych danych w 1939 r. na 3,8 ha cmentarza żydowskiego znajdowało się nawet kilka tysięcy nagrobków. (…) Po zgładzeniu i wywiezieniu w 1939 r. suwalskich Żydów, Niemcy przystąpili do stopniowego niszczenia cmentarza. W latach 1940–1945 część nagrobków została wykorzystana przez okupanta do budowy basenu, a reszta do brukowania ulic, które następnie zalewane były asfaltem.**

*Źródło: E. Juszkiewicz, Historia żydowskiego osadnictwa w Suwałkach, [w:] Żydzi Wschodniej Polski. Seria II, W blasku i w cieniu historii, red. nauk. J. Ławski i B. Olech, Białystok 2014, s. 123-140.

** Źródło: Cmentarz żydowski w Suwałkach, https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/s/686-suwalki/114-cmentarze/34460-cmentarz-zydowski-w-suwalkach [dostęp: 2023.04.05].

Fot.: Stare wejście na cmentarz żydowski w Suwałkach. Źródło: https://www.jewishgen.org/yizkor/suwalki1/suw591.html [dostęp: 2023.04.05].

Fot.: Kadry z filmu „Suwałki 1937”

Zamknij

CMENTARZ ŻYDOWSKI...

Cmentarz żydowski w Suwałkach mieści się przy ul. Zarzecze, w pobliżu cmentarzy chrześcijańskich. Przed wojną znajdował się przy nim również dom przedpogrzebowy. Obecnie na terenie cmentarza brak jakiejkolwiek zabudowy. (…) Niestety nie zachowało się zbyt wiele dokumentów dotyczących dawniejszego życia religijnego Żydów w Suwałkach, stąd brak również dokładnych danych o historii cmentarza. (…) Cmentarz żydowski w Suwałkach został wpisany do rejestru zabytków 15.05.1986, nr rej. 499.

Źródło: Cmentarz żydowski w Suwałkach, http://cmentarze-zydowskie.pl/suwalki.htm [dostęp: 2023.04.05].

Zamknij

Moja mama to Glikson...

W 2021 roku Ruty i Yoram Moed odwiedzili Suwałki – miasto, z którego pochodziła rodzina Ruty – państwo Gliksonowie. Obowiązkowym elementem tej sentymentalnej podróży był spacer na suwalski kirkut. Trzy krótkie migawki z tego spaceru do obejrzenia.

Zamknij

Strażnik suwalskiego kirkutu – Adelson

Jednym z ostatnich śladów po „sztetlu z długą ulicą” był stary kirkut przy ulicy Zarzecze. (…) Naum Adelson zaangażował się w ratowanie tego miejsca. Zbierał i przewoził na cmentarz macewy odnalezione w różnych punktach miasta. Rozproszeni po świecie suwalscy Żydzi i ich potomkowie zbierali pieniądze na renowację cmentarza. (…) Z czasem cmentarz został ogrodzony, odzyskano też wiele macew, z których zbudowany został mur pamięci.

Źródło: M. Ambrosiewicz, Sztetl z długą ulicą, Suwałki 2016, s. 267-268.

Zamknij

Byłam na cmentarzu, na żydowskim pogrzebie...

Zamknij

Ten cmentarz żydowski był dla nas odkryciem...

Zamknij

Na suwalskim kirkucie...

We wspomnieniach Eugenii Poźniak-Daniłowicz przetrwał obraz suwalskiego kirkutu. Pamięć zatarła obrazy. Zostało wspomnienie schodów, po których biegała mała Gienia i przeświadczenie, iż były to schody wiodące do synagogi. Najprawdopodobniej budynek, o którym mowa to dom przedpogrzebowy mieszczący się na żydowskim cmentarzu.

Zamknij

Mamy dwóch gości...

czyli o tym, jak porządkowano suwalski kirkut.
Wspominał Józef Klimko, rozmawiała Ewa Kuczek.

Zamknij