Czas na podsumowanie wszystkich działań przeprowadzonych od stycznia do lipca 2024 wokół społecznej ochrony zabytku, jakim jest rzymskokatolicki cmentarz parafii św. Aleksandra w Suwałkach.
Dla przypomnienia: zaczęło się od „kartek” na grobach.
Powstał oddolnie ruch społeczny… Zaangażowało się weń kilkoro ludzi kompetentnych w kulturze oraz dwa stowarzyszenia: Stowarzyszenie Miłośników Muzyki VIVA MUSICA i Stowarzyszenie Przyjaciół Suwalszczyzny. Jednocześnie Biblioteka Publiczna im. Marii Konopnickiej w Suwałkach, a ściślej dział – Pracownia Digitalizacji i Historii Mówionej – wygrał projekt na upamiętnianie ludzi kultury spoczywających na tymże cmentarzu, w programie „Moja Mała Ojczyzna – edycja VII” Fundacji BGK. Projekt nieduży, ale dający wiele możliwości działania. Oto, co zrealizowała Biblioteka wokół suwalskiego cmentarza:
- Zorganizowano wolontariat młodzieży. Nie było to łatwe ani oczywiste (młodzież ≠ cmentarz), ale ostatecznie 10 młodych osób, w tym 8 z II Liceum Ogólnokształcącego im. gen. Zygmunta Podhorskiego w Suwałkach przychodziło przez trzy miesiące do biblioteki, aby wyszukiwać informacje archiwalne, przeszukiwania bazy genealogiczne i redagować informacje biograficzne. Łącznie było to ponad 200 godzin pracy!
Dziękujemy: Annie Anuszewicz, Amelii Bobrowskiej, Oliwii Fiszer, Zuzannie Jarmowicz, Wiktorii Łapińskiej, Viktorii Przybyło, Dominice Rębiś, Gabrieli Sojko z II Liceum Ogólnokształcącego im. gen. Zygmunta Podhorskiego w Suwałkach oraz Joannie Borkowskiej i Kacprowi Konradowi Remiszewskiemu.
- Powstał wolontariat dorosłych – ludzi chętnych do upamiętniania swoich bliskich zmarłych. Dzięki nim poznaliśmy historie tak niezwykłych osób, jak Czesława Rymsza, Scholastyka Augustynowicz i wiele innych.
Dziękujemy: Grażynie Szymaniak, Franciszkowi Łupińskiemu, Sławomirowi Wojtukiewiczowi, Irenie Zarachowicz, Annie Łukasiak, Zbigniewowi Fałtynowiczowi, Arturowi Bychowskiemu i Andrzejowi Matusiewiczowi oraz za wydatną pomoc merytoryczną – Adamowi Żulpie, Krzysztofowi Skłodowskiemu.
- Nawiązano współpracę z ekspertami, dzięki czemu współpracujący z nami wolontariusze mogli uczestniczyć w trzech spacerach tematycznych: z konserwatorem sztuki Małgorzatą Andron (o sposobach konserwacji kamiennych pomników), z literaturoznawcą i bibliografem Zbigniewem Fałtynowiczem (o zmarłych ludziach kultury) i z historykiem Andrzejem Matusiewiczem (o historii cmentarza i starych suwalskich rodach).
Małgorzata Andron pochylona nad kamiennym nagrobkiem w formie drzewa życia. 
O Franciszku Sadowskim, poloniście i reżyserze teatralnym opowiada Zbigniew Fałtynowicz. 
Historie suwalskich rodów przybliża Andrzej Matusiewicz. - Wyremontowano grób Jadwigi Towarnickiej (1919-1986), zasłużonej suwalskiej bibliotekarki, patronki sali oświatowej w głównej siedzibie Biblioteki przy ul. E. Plater 33A. Grobem tym opiekuje się nasza instytucja. Wymieniono popękaną płytę z lastryko na granitową.
- Przeprowadzono cykl zajęć edukacyjnych dla młodzieży szkolnej, na podstawie własnego scenariusza pn. „Suwalski cmentarz – księgi zatrzymanego czasu”, o historii cmentarzy, typologii nagrobków i znaczeniu treści inskrypcji nagrobnych. Uczestnikom przybliżano też kilka postaci znaczących dla Suwałk: artystę malarza Kazimierza Górnickiego (1837-1889), nauczycielkę muzyki i założycielkę Społecznego Ogniska Muzycznego Janinę Kraśko (1915-1996) oraz bibliotekarkę, inicjatorkę budowy pierwszego obiektu biblioteki w Suwałkach Jadwigę Towarnicką (1919-1986). Ciekawe były efekty ćwiczenia (zob. w zdjęciach). Opowieści o cmentarzu wysłuchało ponad 200 uczniów!
- Zrealizowano wystawę plenerową dot. cmentarza, jego historii, piękna poszczególnych nagrobków, grobów osób zasłużonych znanych i mniej znanych. Obecnie przed budynkiem Biblioteki (ul. E. Plater 33A).
- Przygotowano grę terenową związaną z postacią i dokonaniami zasłużonej bibliotekarki Jadwigi Towarnickiej.
- Zrealizowano spotkanie finałowe, które odbyło się w Noc Bibliotek 2024 – spotkanie, prezentacja ludzi kultury spoczywających na cmentarzu parafialnym i koncert uczniów Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia w Suwałkach.
- Odbyło się kilka wspólnych wyjść na cmentarz i porządkowania zarośniętych i opuszczonych grobów. Dziękujemy Annie Putrze-Kamińskiej, Katarzynie Rukść, Grażynie Szymaniak, Franciszkowi Łupińskiemu!
oraz najważniejsze – trwałe pożytki z tego przedsięwzięcia:
10. Internetowa baza osób zmarłych i grobów cmentarza przy ul. Zarzecze/Bakałarzewskiej – dostępna i wciąż rozbudowywana, na naszej stronie WWW.digi.bpsuwalki.pl, zakładka Tematy / cmentarz. Dzięki współpracy wielu życzliwych ludzi w bazie dziś jest prawie 100 rekordów. Wśród nich powstańcy styczniowi i inni weterani walk o wolność i niepodległość Polski, artyści pędzla, pióra, muzycy; lekarze, urzędnicy dawnego magistratu, pracownicy sądu, gruziński książę… są też opisane osoby spoczywające pod nagrobkami szczególnie interesującymi pod względem artystycznym. W bazie są materiały tekstowe, ikonograficzne, audiowizualne.
Baza jest budowana na bieżąco, w miarę odnajdowania i pozyskiwania informacji. Bibliotekarze z Pracowni Digitalizacji i Historii Mówionej zachęcają do nadsyłania uzupełnień i wspomnień o osobach spoczywających na cmentarzu.
11. Tabliczki przy grobach trojga zasłużonych ludzi kultury: Jadwigi Towarnickiej, Janiny Kraśko i Kazimierza Górnickiego – z jednozdaniową informacją i zasługach osób i kodem QR odsyłającym do konkretnych stron w bazie.
12. Mapka w formie ulotki – schemat cmentarza z zaznaczonymi lokalizacjami grobów ludzi kultury (dostępna w Bibliotece)
13. Multimedialna pocztówka „Suwalskie mogiłki” – wirtualny spacer wspomnieniowy po cmentarzu
14. Książka Suwalski cmentarz – księgi zatrzymanego czasu. Ludzie kultury pochowani na cmentarzu parafii konkatedralnej św. Aleksandra w Suwałkach, zawierającą krótką historię cmentarza oraz 22 biogramy ludzi kultury działających w Suwałkach i na Suwalszczyźnie.
Dziękujemy wszystkim, którzy pomogli w gromadzeniu informacji i materiałów o bohaterach książki:
Bożenie Basiewicz, Wojciechowi Czupryńskiemu, Jolancie Marii Dzienis, Joannie Hofmann-Delbor, Tomaszowi Kierejszy, Halinie Kolenkiewicz z d. Walczuk, Janowi Kraśko, Marzenie Kułak, Radosławowi Kuszelowi, Franciszkowi Łupińskiemu, Henrykowi Milewskiemu, Marcie Miller z d. Błażewicz, Bożennie Szynkowskiej, Elizie Ptaszyńskiej, Grażynie Szymaniak, Ewie Tatar, Teresie i Edycie Taraszkiewicz, Sławomirowi Wojtukiewiczowi
a także
Dwutygodnikowi Suwalskiemu i I Liceum Ogólnokształcącemu z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Marii Konopnickiej w Suwałkach,
Po co to wszystko?
Cmentarz – Miasto Umarłych to już nie tylko kilka znajomych i setki pustobrzmiących nazwisk z XIX i XX wieku. Dzięki wspomnieniom, informacjom zamieszczanym w bazie każde nazwisko zyskuje swoją tożsamość, przywracamy społecznej pamięci nazwiska osób, które żyły tu i pracowały. Ukazują się – także drukiem – informacje biograficzne wielu osób.
Może proces znikania starych, opuszczonych nagrobków, w tym o zgrozo – zabytkowych – zostanie spowolniony, jeśli spoczywający tam zmarli będą bardziej znani…
Pracownia Digitalizacji jest nadal otwarta na nowe informacje, materiały i inicjatywy w zakresie ochrony i promowania suwalskiego zespołu cmentarzy siedmiu wyznań.
Projekt „Suwalski cmentarz – księgi zatrzymanego czasu” jest dofinansowany ze środków Fundacji BGK w ramach programu „Moja Mała Ojczyzna – edycja VII”