Prezentujemy efekt konserwacji cennego druku ze zbiorów Biblioteki Publicznej im. Marii Konopnickiej w Suwałkach. Dzieło – Historya narodu polskiego Adama Naruszewicza z 1836 roku – wróciło z pracowni konserwatorskiej i po „liftingu” jest ozdobą wśród najbardziej wartościowych, unikalnych wydawnictw Gabinetu Zbiorów naszej biblioteki.
Dzieło, stan obecny po zabiegach konserwatorskich
Adam Tadeusz Stanisław Naruszewicz (1733-1796) to nie tylko jezuita, biskup smoleński i łucki, senator, ale też poeta, dramatopisarz i tłumacz, a także nadworny historyk Stanisława Augusta Poniatowskiego. Prowadzone przez niego badania nad Słowiańszczyzną zaowocowały powstaniem siedmiotomowego dzieła pod nazwą Historya narodu polskiego, przy czym należy zaznaczyć, iż tomy od II do VII ukazały się drukiem jeszcze za życia autora, natomiast tom I doczekał się wydania dopiero w 1824 r. Naruszewicz nie zdecydował się na jego publikację ponieważ zawarł w nim krytykę legendarnych dziejów Polski, a ponadto nie zgadzał się z tezą o sarmackim pochodzeniu Słowian*, co nie było wówczas życzliwie postrzegane. Dodatkowo, jak podaje Karol Estreicher w Bibliografii polskiej, wydanie I tomu zostało „wzbronione przez posła rosyjskiego”. Praca nad wielotomowym dziełem do dziś jest wysoko oceniana przede wszystkim ze względu na zgromadzone materiały źródłowe, a także zaakcentowanie zagadnień związanych z historią kultury, ustroju, społeczeństwa i gospodarki, a nie jedynie zwrócenie uwagi na historię polityczną.
Książka została wydana w Lipsku, przez niemieckie wydawnictwo Breitkopf & Härtel specjalizujące się głównie w drukach muzycznych. Co ciekawe firma drukowała również obcych nakładców. Od początku XVIII w. ukazywały się tam też prace polskich autorów**.
Tu właśnie w latach 1836-1837 dokonano nowej edycji dzieła Naruszewicza. Bezpośrednim „sprawcą” tego wydania był Jan Nepomucen Bobrowicz – kompozytor, gitarzysta-wirtuoz, ale również księgarz i wydawca, który po upadku powstania listopadowego wyemigrował do Lipska***. Pełne lipskie wydanie Historyi … (pierwsze wydanie całości, jak podają niektóre źródła) obejmowało 10 tomów. Z tej właśnie edycji pochodzi suwalski egzemplarz I tomu Historyi narodu polskiego.
W zbiorach naszej biblioteki
Do zbiorów suwalskiej Biblioteki Publicznej im. Marii Konopnickiej wymieniony tom dzieła Naruszewicza (wyd. z 1836 r.) trafił w 1986 r. Książka została zakupiona na aukcji za cenę 2500 zł, następnie wpisano ją 6 listopada tegoż roku do inwentarza czytelni, do tzw. Gabinetu Zbiorów (najbardziej wartościowe, unikalne wydawnictwa-cymelia). Niestety od początku stan woluminu nie był najlepszy. Uszkodzenia fizyczne, a także wpływ światła, temperatury oraz mikroorganizmów prowadziły do postępującej degradacji druku. Dodatkowym czynnikiem mającym negatywny wpływ było zakwaszenie papieru. Po latach zadecydowano, iż posiadany egzemplarz dzieła Naruszewicza należy jak najszybciej przekazać do specjalistycznej konserwacji. Szczególnie, że udało się w ramach realizowanego obecnie projektu „Cyfrowe pogotowie historyczne” pozyskać na to niezbędne środki od Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Obecnie prezentujemy efekt konserwacji tego cennego druku. Przytaczamy fragmenty z dokumentacji załączonej do opracowania konserwatorskiego przygotowanego w pracowni konserwatorskiej VERSUM w Warszawie.
Opis katalogowy:
Historya narodu polskiego. T. 1 / przez Adama Naruszewicza. – Wyd. nowe Jana Nep. Bobrowicza. – Lipsk : Breitkopf i Haertel, 1836. – XXXII, 216 s., [4] k. tabl. ; 21 cm.
Druk zaopatrzony w jasną papierową okładkę z epoki (oprawa broszurowa wydawnicza), zawierał cztery wklejone czarno-białe mapy złożone do formatu bloku. W chwili oddania książki do konserwacji jej stan zachowania został oceniony jako zły. Oprawa zniszczona, brak tylnej okładki, karty bloku pofalowane. Krawędzie nierówne, poszarpane, z ubytkami. Papier był bardzo osłabiony, bibulasty, z dużymi śladami zalania, licznymi przebarwieniami i zaplamieniami oraz zmianami mikrobiologicznymi.
Książka została poddana specjalistycznym zabiegom konserwatorskim, uwzględniającym indywidualne potrzeby naszego woluminu. Przeprowadzono m.in. oczyszczenie powierzchni kart z kurzu i brudu, kąpiel kart w ciepłej wodzie, wzmocnienie osłabionego papieru, podklejenie bibułką japońską przedarć, uzupełnienie ubytków w kartach. Książka otrzymała nowe, wzmocnione okładki papierowe połączone grzbietem zgodnie z pierwotną konstrukcją oraz pudło ochronne z bezkwasowego papieru.
Zachowano wszystkie elementy stanowiące substancję zabytkową i archiwalną z jednoczesnym wzmocnieniem konstrukcji.
Zaproszenie
Obecnie książka, przechowywana w pudle ochronnym, jest dostępna do oglądania i podziwiania, zarówno indywidualnie, jak i zbiorowo (uczniowie szkół podstawowych, średnich i wszelkich innych). Warto dowiedzieć się i przekonać, jak zbudowana jest książka, jak starzeje się jej fizyczna powłoka i w jaki sposób odbywa się przywracanie jej świetności (wiedza ta może się okazać wielce przydatna w zaskakujących momentach!… w końcu „książka” jest też rodzaju żeńskiego ;-).
Niebawem będzie można obejrzeć zdigitalizowaną wersję tejże publikacji dostępną na stronie internetowej Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej.
Uważamy, iż każdy uratowany druk to nasz biblioteczny wkład służący ratowaniu narodowego dziedzictwa kulturowego. Wszak biblioteki istnieją również po to, by chronić i dbać o stan fizyczny posiadanych zasobów szczególnie tych najstarszych, najciekawszych i najcenniejszych nie tylko z materialnego punktu widzenia.
Zapraszamy do kontaktu.
Przypisy:
* A. F. Grabski, Dzieje historiografii, Poznań 2006, s. 404-405.
** Breitkopf [w:] Encyklopedia wiedzy o książce, red. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski, Wocław 1971, szp. 333.
*** Zob.: S. P. Koczorowski, Bobrowicz, „Polski Słownik Biograficzny” 1936, t. 2, s. 157-158.
Historya narodu polskiego, T. 1, A. Naruszewicz, Lipsk 1836
Książka przed pracami konserwatorskimi
I po konserwacji
Część dokumentacji ukazująca stan przed wykonaniem prac konserwatorskich i po nich:
Okładka przednia, lico – w trakcie prac konserwatorskich
Składki przed ponownym uszyciem bloku – w trakcie prac konserwatorskich
