Tematy

Lokalizacja:
kwartał B1, rząd XVII grób 2. Grób wpisany do ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski.

Inskrypcja:
Na steli: MEMORABILIS / JAN RYMSZA / 01.03.1896 – 05.01.1956 / MAJOR WOJSKA POLSKIEGO / UCZESTNIK WOJNY POLSKO-BOLSZEWICKIEJ / WIĘZIEŃ NIEMIECKICH OBOZÓW KONCENTRACYJNYCH / CZESŁAWA RYMSZA / 13.07.1899 – 23.07.1966 / MALARKA /.
Na podstawie: REMONT SFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW / INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ 2023 //.
[tabliczka:] GRÓB WETERANA / WALK O WOLNOŚĆ I NIEPODLEGŁOŚĆ POLSKI / INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ //.

Opis:
Mogiłę przykrywa podwójna płyta nagrobna ułożone na niewielkim podwyższeniu. U wezgłowia stela o nieregularnych krawędziach, z wyrytym tekstem inskrypcji i zdjęciem małżonków w owalu.
Nagrobek, w miejsce uprzednio zniszczonego (zdj. 3), wykonany z granitu, remont dofinansowany przez IPN w 2023 roku.

Stan zachowania:
bardzo dobry

Data sporządzenia opisu:
2024-05-17

Nota biograficzna:
Czesława Kaczyńska (po mężu Rymsza) urodziła się 13 lipca 1899 r. w majątku Netta jako córka Stanisława i Marianny z Chrzanowskich. Jej rodzeństwem byli: Stanisława, Tadeusz, Włodzimierz i Wacław Stanisław.
Od 1907 roku mieszkała w Suwałkach, gdzie jej rodzice kupili dom z ogrodem przy ulicy Krzywej (obecnie W. Gałaja). Dzięki postępowym poglądom matki zarówno dziewczęta, jak i chłopcy w tej rodzinie otrzymali staranne wykształcenie. Czesława pobierała nauki w 7-klasowej Prywatnej Pensji dla Dziewcząt Kazimiery Żulińskiej w Suwałkach, a w okresie międzywojennym (wg przekazów rodzinnych) ukończyła Akademię Sztuk Pięknych w Wilnie.
W czasie I wojny światowej Czesława pracowała w suwalskim magistracie w Wydziale Paszportowo-Adresowym. Ciesząc się zaufaniem niemieckich zwierzchników uzyskiwała wiadomości, dzięki którym uprzedzała mieszkańców poszukiwanych, zagrożonych aresztowaniem lub wywózką. Zaangażowała się w pracę konspiracyjną i niebawem została zaprzysiężoną członkinią Polskiej Organizacji Wojskowej. Wykradała dla POW blankiety paszportowe, podpisane in blanco dokumenty Za swoją odwagę i patriotyczną postawę otrzymała Krzyż Zasługi.
Po utworzeniu w Suwałkach Koła Polek została jego członkinią. Po zakwaterowaniu w Suwałkach w końcu 1920 roku pododdziałów 3. Pułku Piechoty Legionów i 24. Pułku Piechoty uczestniczyła w pracach kulturalno-oświatowych organizacji „Splot”, prowadzącej kurs dla analfabetów oraz teatr żołnierski.
W kwietniu 1921 roku wyjechała do Warszawy i pracowała w Administracji Gospodarstwa Rolnego i Leśnego miasta Warszawy. W roku 1921/1922 studiowała malarstwo w Szkole Sztuk Pięknych im. Gersona.
10 lutego 1923 roku wyszła za mąż za oficera Wojska Polskiego Jana Albina Rymszę (1896-1956). Mieli córkę Halinę Marię (1927-1988) i syna Janusza Marka (1932-1980). Po ślubie wraz z mężem mieszkała w miejscach jego służby wojskowej. W każdym z tych miejsc udzielała się społecznie: uczestniczyła w pracach Stowarzyszenia Rodzina Wojskowa w Brześciu nad Bugiem w latach 1923-1930, należała do Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet w Łańcucie (w latach 1932–1934).
Po przejściu męża w stan spoczynku powróciła wraz z nim do Suwałk.
Mąż Czesławy, Jan Rymsza wiosną 1940 r. został wywieziony do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen, później do Dachau. Po zajęciu rodzinnego domu przez Niemców Czesława wraz z dziećmi wyjechała z Suwałk i zamieszkała u siostry męża na terenie Generalnej Guberni. Na skutek starań jej i całej rodziny Jan Rymsza został wykupiony za kosztowności i zwolniony z obozu. Przez dłuższy czas ciężko chorował; po zakończeniu wojny był prześladowany przez suwalską bezpiekę jako „major w wojsku sanacyjnym i członek AK z okresu okupacji” i więziony w latach 1950-1951. Zmarł w 1956 roku.
Jednak akt zgonu Jana Rymszy nie istnieje, a pod datą roczną w księdze stanu cywilnego widnieje zapis „W tym roku zmarło trzech wrogów ludu”. Z powodów politycznych Czesława Rymsza, wdowa po Janie Albinie nie mogła ubiegać się o żadną rentę ani odszkodowanie.
Korzystając ze swego talentu i umiejętności, podjęła się wówczas malowania i rysowania. Przygotowywała i sprzedawała kartki świąteczne i okolicznościowe, malowała obrazy. Utrzymywała z tego zajęcia siebie i dzieci – prace rozprowadzała wśród znajomych i w małych punktach handlowych.
Najbardziej wyjątkowe zlecenie otrzymała z Katedry Historii i Architektury Polskiej Politechniki Krakowskiej – w latach 50. jej rysunki detali architektonicznych budownictwa drewnianego Suwalszczyzny zamawiał profesor Wiktor Zin.
Zmarła 23 lipca 1966 roku w Giżycku. Spoczywa wraz z mężem na suwalskim cmentarzu przy ul. Bakałarzewskiej.
Czesława Rymsza została odznaczona Medalem Niepodległości (w 1937 roku) i Krzyżem POW.

Na podstawie biogramu udostępnionego przez Krzysztofa Skłodowskiego i informacji od rodziny opracował Piotr Kuczek

Źródła:

• Skłodowski K., biogram Czesławy Rymszy z d. Kaczyńskiej.
• Szymaniak Grażyna, relacja świadka historii, Suwalska Biblioteka Pamięci, www.digi.bpsuwalki.pl.

Ikonografia:

• Czesława Rymsza – portret, lata 30. XX wieku
• Uczennice pensji p. Żulińskiej w Suwałkach, przed 1914 r. (Czesława Kaczyńska stoi czwarta z lewej)
• Czesława Kaczyńska przy biurku, I wojna światowa
• Pracownicy magistratu w Suwałkach, ok. 1917 r. [?] (Czesława Kaczyńska siedzi druga z lewej)
• Czesława Rymsza z córką Haliną, około 1929
• Czesława Rymsza z dziećmi, Łańcut 1932
• Czesława Rymsza z dziećmi w ogrodzie w Suwałkach, ok. 1939
• Droga do leśniczówki, obraz olejny autorstwa Czesławy Rymszy, ze zbiorów Marii Jolanty Dzienis
• Akt urodzenia Czesławy Kaczyńskiej, Archiwum Państwowe w Suwałkach