Tematy

Awejde Oskar

Prawnik, członek Tymczasowego Rządu Narodowego i Komitetu Centralnego Narodowego w 1863 r. Urodzony w 1837 r. w Mariampolu, syn Edwarda i Pauliny z Rutkowskich. W 1843 r. rodzina przeniosła się do Suwałk, gdzie w 1848 r. Oskar rozpoczął naukę w tutejszym gimnazjum. W 1854 r. zapisał się na wydział prawa uniwersytetu w Petersburgu. Dzięki zagranicznemu stypendium studiował m. in. w Berlinie, Heidenbergu i Paryżu. W 1861 r. powrócił do Suwałk skąd wyjechał do Warszawy by objąć posadę asesora w Sądzie Policji Poprawczej i zaangażować się w ruch konspiracyjny. Jesienią 1862 r. wszedł do organizacji czerwonych. Był zwolennikiem nurtu umiarkowanego, jak pisze Andrzej Matusiewciz dążył do odłożenia powstania przynajmniej do maja 1863 roku. Działając w Komitecie Centralnym dzięki przygotowaniu prawniczemu przygotował dwa dokumenty powstańcze, tj. dekrety uwłaszczeniowe, które zostały ogłoszone 22 stycznia 1863 r. Jako członek pierwszego składu Tymczasowego Rządu Narodowego w sierpniu 1863 r. został skierowany na Litwę w roli specjalnego komisarza. Niestety w tym czasie organizacja powstańcza na Litwie została rozbita a generał Michał Murawiew zasłynął jako zwolennik terroru. 3 września 1863 r. Awejde został aresztowany, po trzyletnim pobycie w więzieniu trafił na zesłanie, na Syberię. Wspomniany wcześniej Andrzej Matusiewicz tak pisał o Oskarze Awejde: Załamany złożył obszerne zeznania dobywając ze swej fenomenalnej pamięci tysiące faktów i nazwisk, których nie znali dotąd Rosjanie. Szczerością swą ratował się od szubienicy, u współczesnych i potomnych zyskując miano zdrajcy. Walentyna Nagórska-Rudzka zaś w „Polskim Słowniku Biograficznym” dodała „Człowiek to dużych zdolności i wykształcenia, pracowity, spokojny i zimny, nie posiadał jednak ani dość charakteru, ani silnej woli”.
Na Syberii Awejde trafił do miejscowości Wiatka, gdzie pracował jako adwokat ciesząc się dużym uznaniem. Nie wrócił do Polski. Zmarł 20 sierpnia 1897 roku.
Walentyna Nagórska-Rudzka podaje, iż Awejde pochodził ze spolszczonej rodziny niemieckiej. Według danych zaczerpniętych z „Polskiego Słownika Biograficznego” urodził się ok. 1836, umarł ok 1890 roku.
Na podst. m. in.:
Gałęzowski M., W służbie Rządu Narodowego. Przyczynek do udziału adwokatów w powstaniu styczniowym, "Palestra" 2013, nr 11-12.
Nagórska-Rudzka W., Awejde, "Polski Słownik Biograficzny" 1977, T. 1.
Matusiewicz A., W powstańczych władzach : Oskar Gustaw Awejde, [w] Biografie Suwalskie. Cz. 2, red. M. Pawłowska, Suwałki 1993.
Repr. fot. z "Palestra" 2013, t. 11-12, s. 269.